Trào ngược dạ dày thực quản: triệu chứng, nguyên nhân và cách khắc phục

1. Bệnh trào ngược dạ dày thực quản là gì?

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) xảy ra khi dịch tiêu hóa từ dạ dày thường xuyên trào ngược lên thực quản, ống nối từ miệng xuống dạ dày. Do có tính axit nên dịch này có thể gây kích ứng hoặc viêm niêm mạc thực quản.

Phần lớn mọi người có thể quản lý các triệu chứng khó chịu của GERD bằng cách thay đổi lối sống hoặc sử dụng các loại thuốc không cần kê đơn mua tại nhà thuốc. Tuy nhiên, trong những trường hợp nặng hơn, bệnh nhân có thể cần tới bác sĩ để được kê đơn thuốc mạnh hơn hoặc thậm chí cần phẫu thuật để giảm bớt các triệu chứng.

2. Triệu chứng của trào ngược dạ dày thực quản

Nhận biết bệnh trào ngược thực quản có thể khó khăn do triệu chứng của bệnh thường giống với nhiều bệnh lý khác. Tuy nhiên, nếu nhận thấy bản thân có nhiều dấu hiệu sau đây, mọi người hãy cẩn thận vì có khả năng mắc bệnh trào ngược thực quản.

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của trào ngược dạ dày thực quản bao gồm:

Ợ hơi: Thường xuyên xuất hiện, kể cả khi đói hoặc không ăn gì.
Ợ nóng: Cảm giác nóng rát từ dạ dày hoặc vùng ngực dưới, lan lên cổ và đôi khi tới hạ họng hoặc mang tai, đi kèm với vị chua trong miệng.
Ợ chua: Thức ăn hoặc chất lỏng có vị chua từ dạ dày trào ngược lên cuống họng, thường xảy ra sau khi ăn và trở nên tồi tệ hơn vào ban đêm.
Nôn và buồn nôn: Có thể xảy ra khi ăn quá no, nằm xuống ngay sau khi ăn hoặc không nâng đầu cao khi ngủ.
Cảm giác nóng trong ngực, cảm giác tức ngực.
Nước bọt tiết nhiều, khó nuốt, cảm giác có vật vướng ở họng.

Nếu bị trào ngược axit vào ban đêm, bệnh nhân cũng có thể gặp phải:

Ho mãn tính.
Viêm thanh quản.
Xuất hiện bệnh hen suyễn hoặc tình trạng bệnh hiện có trở nên xấu đi.
Giấc ngủ bị gián đoạn.

Nếu bệnh nhân cảm thấy đau ngực, đặc biệt khi đi kèm với các triệu chứng như đau lan ra vai, cánh tay hoặc cằm, khó thở, choáng váng… hãy đến bệnh viện ngay lập tức. Những triệu chứng này không chỉ liên quan đến bệnh trào ngược dạ dày thực quản mà còn có thể là dấu hiệu của nhồi máu cơ tim.

Hãy đi khám bác sĩ nếu:

Các triệu chứng càng trầm trọng hơn hoặc xảy ra thường xuyên hơn.
Bệnh nhân đã tự mua và dùng thuốc dạ dày hơn 2 lần/tuần, nhưng vẫn không cải thiện.

3. Nguyên nhân gây trào ngược dạ dày thực quản

Điều này xảy ra do sự trào ngược thường xuyên của axit dạ dày hoặc dịch mật lên thực quản. Khi nuốt, cơ vòng dưới của thực quản (vòng cơ ở phần đáy thực quản) nới lỏng để cho phép thức ăn và dịch thức ăn đi xuống dạ dày và sau đó đóng lại. Tuy nhiên, nếu cơ này giãn nở không bình thường hoặc bị yếu, axit dạ dày có thể trào ngược lên thực quản, gây ra cảm giác ợ nóng thường xuyên và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày.

Sự trào ngược axit thường xuyên có thể gây viêm lớp lót bên trong thực quản. Theo thời gian, tình trạng viêm này có thể làm tổn thương lớp lót, gây ra các biến chứng như chảy máu, hẹp thực quản hoặc thực quản Barret (một dạng tổn thương tiền ung thư).

Yếu tố nguy cơ: Các điều kiện sau có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng trào ngược axit dạ dày:

Béo phì.
Phần trên của dạ dày di chuyển lên lồng ngực (thoát vị hoành).
Mang thai.
Hút thuốc.
Khô miệng.
Hen suyễn.
Bệnh tiểu đường.
Thời gian làm trống dạ dày kéo dài.
Các rối loạn mô liên kết như bệnh xơ cứng bì.

4. Phòng ngừa bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Duy trì cân nặng hợp lý. Béo phì gây áp lực lên bụng, đẩy dạ dày cao lên và là nguyên nhân khiến axit trào ngược lên thực quản.
Bỏ thuốc lá. Hút thuốc làm giảm khả năng hoạt động của cơ thắt thực quản.
Nâng cao đầu giường. Nếu người bệnh thường xuyên bị ợ nóng trong khi cố gắng ngủ, hãy đặt các khối gỗ hoặc xi măng dưới chân giường để phần đầu được nâng lên từ 15cm đến 23cm. Nếu không thể nâng giường lên, người bệnh có thể đặt thêm gối để nâng cơ thể của bạn từ thắt lưng trở lên.
Không nằm xuống ngay sau ăn. Đợi ít nhất ba giờ sau khi ăn trước khi nằm hoặc đi ngủ.
Ăn thức ăn từ từ và nhai kỹ. Đặt nĩa/đũa/muỗng xuống sau mỗi lần gắp và nhai thức ăn, sau khi nhai hết miếng đó thì mới tiếp tục gắp thêm thức ăn.
Tránh thực phẩm và đồ uống gây ra trào ngược. Các tác nhân phổ biến bao gồm thực phẩm nhiều dầu mỡ hoặc chiên rán, sốt cà chua, rượu, sô cô la, bạc hà, tỏi, hành tây và caffeine.
Tránh quần áo bó sát. Quần áo quá chật gây áp lực lên bụng và cơ thắt thực quản.

5. Các biện pháp chuẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Ngoài hỏi và khám thực thể, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số xét nghiệm sau để chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản:

Nội soi dạ dày. Bác sĩ sử dụng đặt một ống mỏng được trang bị đèn và camera đưa từ miệng xuống cổ họng của người bệnh, để kiểm tra bên trong thực quản và dạ dày. Thời điểm thực hiện có thể không có bất thường về tình trạng trào ngược nhưng nội soi có thể phát hiện viêm thực quản hoặc các biến chứng khác do bị axit dạ dày làm tổn thương. Trong quá trình nội soi, bác sĩ cũng có thể lấy luôn mẫu mô để sinh thiết để tìm các biến chứng khác như bệnh Barrett thực quản.
Xét nghiệm Ambulatory acid (pH): Bằng cách sử dụng một thiết bị theo dõi đặt trong thực quản nhằm thăm dò, xác định khi nào và trong bao lâu, acid dạ dày bị trào ngược lên thực quản. Trong thời gian đặt thiết bị, ống chỉ nằm tại chỗ và kết nối vào một máy tính nhỏ đeo quanh eo hoặc với một dây đeo qua vai. Hoặc màn hình acid có thể là một clip đặt trong thực quản trong khi nội soi. Đầu dò truyền tín hiệu đến một máy tính nhỏ đeo quanh eo trong khoảng hai ngày.
Đo áp lực thực quản (Esophageal manometry): Xét nghiệm này đo các cơn co thắt trong thực quản của bạn khi người bệnh nuốt.
Chụp X-quang của hệ thống tiêu hóa trên. X-quang được thực hiện sau khi người bệnh uống một chất lỏng phấn bao phủ và lấp đầy niêm mạc bên trong đường tiêu hóa. Lớp phủ cho phép bác sĩ nhìn thấy hình bóng của thực quản, dạ dày và ruột trên.

6. Các biện pháp điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Bác sĩ có thể khuyên người bệnh nên thử điều chỉnh lối sống và sử dụng thuốc không kê đơn trước. Nếu người bệnh không thấy các triệu chứng trong vài tuần, bác sĩ có thể kê đơn thuốc theo toa hoặc phẫu thuật.

Thuốc không kê đơn gồm:

Thuốc trung hòa axit dạ dày như Mylanta, Rolaids và Tums, có thể giúp giảm đau nhanh chóng. Nhưng chỉ sử dụng đơn lẻ thuốc trung hòa axit sẽ không chữa lành được thực quản bị viêm do axit dạ dày. Việc lạm dụng một số thuốc kháng axit có thể gây ra tác dụng phụ, như tiêu chảy hoặc đôi khi là các vấn đề về thận.
Thuốc làm giảm sản xuất axit như thuốc chẹn thụ thể H-2. Thuốc chẹn thụ thể H-2 không hoạt động nhanh như thuốc trung hòa axit, nhưng chúng giúp giảm đau lâu hơn và có thể làm giảm sản xuất axit từ dạ dày đến 12 giờ.
Các loại thuốc ngăn chặn sản xuất axit và chữa lành thực quản. Những loại thuốc này – được gọi là thuốc ức chế bơm proton – là chất ức chế axit mạnh hơn thuốc ức chế thụ thể H-2 và tạo điều kiện cho mô ở thực quản bị tổn thương có thời gian lành lại.

Thuốc kê đơn gồm:

Thuốc ức chế thụ thể H-2 có kê đơn. Những loại thuốc nhóm này thường được dung nạp tốt nhưng sử dụng lâu dài có thể liên quan đến việc tăng nguy cơ thiếu vitamin B-12 và gãy xương.
Thuốc ức chế bơm proton có kê đơn (Prescription-strength proton pump inhibitors). Mặc dù thường dung nạp tốt, nhưng nhóm thuốc này có thể gây tiêu chảy, đau đầu, buồn nôn và thiếu vitamin B-12. Sử dụng lâu dài có thể làm tăng nguy cơ gãy xương hông.
Thuốc tăng cường cơ thắt thực quản dưới. Baclofen có thể làm giảm GERD bằng cách giảm tần suất thư giãn của cơ thắt thực quản dưới. Tác dụng phụ có thể bao gồm mệt mỏi hoặc buồn nôn.
Thuốc tăng co thắt cơ thực quản dưới.
Trào ngược dạ dày thực quản thường có thể được kiểm soát bằng thuốc. Nhưng nếu thuốc không có hiệu quả hoặc người bệnh muốn tránh tác dụng phụ của thuốc khi sử dụng lâu dài, bác sĩ có thể khuyên bạn:
Phẫu thuật để củng cố cơ vòng thực quản dưới (Fundoplication), phẫu thuật sẽ thắt chặt các cơ vòng thực quản dưới để ngăn chặn trào ngược bằng cách mổ nội soi.
Hệ thống LINX (LINX device) là một vòng các hạt từ tính nhỏ được quấn quanh cơ vòng thực quản (LES). Tác dụng của các hạt nam châm được thiết kế nhằm cung cấp thêm lực để giữ cho cơ vòng thực quản yếu luôn được đóng kín. Trong khi nuốt, lực giữa các hạt là vượt qua bởi áp lực cao hơn của lực nuốt và dụng cụ giãn ra để nuốt trôi thức ăn hoặc dịch lỏng như bình thường. Khi thức ăn đi qua cơ vòng thực quản, thiết bị sẽ trở lại trạng thái bình thường. Thiết bị này được cấy bằng phẫu thuật nội soi ít xâm lấn (Minimally invasive surgery)